نویسنده: قدرت ابوالحسنی سهلان
1) مقدمه
در مقاله ساغالان (بازنویسی یک سند تاریخی) چاپ شده در ماهنامه اوزان، ساغالان بودن اسم اصلی روستای با نام رسمی سهلان، متعلق به شهرستان تبریز، نهایی گشت. با وجود این باز هم جهت بدست آوردن اسناد بیشتر در مورد نام این روستا به منابع اصلی الکترونیکی یا غیر الکترونیکی نقشه ها، سفرنامه ها، کتب تاریخی و جغرافیایی مراجعه شده است. نتایج تحقیقات جدید انجام یافته، در این مقاله آمده است. در اینجا ابتدا، بدلیل ضرورت موضوع، مبحث کوتاهی در مورد فارسیزاسیون اسم مکانهای ترکی در ایران خواهیم داشت. سپس بحثی در مورد بدل بودن ساهالانها و ساوالانهای اطلاق شده به این روستا خواهیم داشت و در نهایت اسناد تاریخی ارائه و بکار رفتن ساغالان در اسناد 3 قرن گذشته نشان داده خواهد شد.
2) فارسیزه کردن اسم مکانهای ترکی در نوشته ها
فارسیزه کردن اسم مکانهای ترکی یعنی، حروف صدادار اسم را طوری تغییر دادن که تلفظش برای فارس زبانها راحت بوده و در زبانشان کلمه با تلقظ مشابه داشته باشد. با فارسیزاسیون توپونیم ترکی هویت خود را از دست داده جعلی میگردد و حتی ممکن است در خود زبان فارسی نیز بی معنی باشد. میتوان گفت، اغلب اسامی رسمی شهرها و روستاهای مناطق ترک نشین ایران از جمله آذربایجان، فارسیزه گشته اند. مثلا در منطقه روستای مورد بحث، خوجا میرجان به خواجه مرجان، قیزیل دیزه به قزل دیزج، قوم تپه به قم تپه و غیره بدل شده اند. قابل ذکر است، زبان ترکی نه حرف صدادار دارد که همگی کوتاه هستند، در صورتیکه فارسی سه حرف صدادار کوتاه و سه حرف صدادار کشیده دارد. از اینجا مشخص میباشد نوشتن درست بسیاری از اسامی ترکی به دلیل عدم انتقال صحیح حروف صدادار به زبان فارسی مقدور نیست. بنابراین در مورد ثبت اسامی ترکی اگر مشاهده کردیم، مردم بومی یک منطقه نام یک محل را یک گونه تلفظ میکنند، ولی در ثبت اسم به فارسی اساسا در حروف صدادار تفاوت وجود دارد، نام صحیح را تلفظ مردم منطقه منعکس مینماید و باید از آن توپونیم محافظت گردد. جعل عمدی اسامی ترکی (بومی) به شکل فارسی با دستورات حکومتی نیاز بحث طویل دارد که در اینجا به آن نمیپردازیم.
شبیه عمل فارسیزاسیون در مورد ثبت اسامی ترکی در سایر زبانها نیز روی میدهد، با این تفاوت که در آثار قدیمی غیرفارسی جعلی مشاهده نمیشود، بلکه مولیفین اسمی که از مردم شنیده اند را، گاها با تفاوت طبیعی در حروف صدادار ضبط کرده اند.
3) ساهالانها و ساوالانها
در این قسمت لازم است، ابتدا به تفاوت واج با حرف اشاره ای بگردد. در زبانشناسی، حرف صورت مکتوب واج است و واج صورت ملفوظ حرف و ارتباطشان لزوماً یک به یک نیست. هر اجتماع زبانی از شمار معدودی از واج‌ها استفاده میکند که الزاماً مشابه واج‌های زبانهای دیگر نیستند. برای مثال در زبانهای ترکی و فارسی، حروف ط و ت و در نتیجه کلماتی مانند حیاط و حیات یکسان تلفظ شده، شکل نوشتاری متفاوتی درند، منتها در زبان عربی متفاوت هم تلفظ میگردند. همچنین تلفظ واج‌ها نزد همه متکلمین یک زبان لزوماً یکسان نمیباشد و تفاوت لهجه بین دو ده مجاور هم بیشتر اوقات مشهود است.
موضوع لازم دیگر اینکه، در زبان ترکی حرف ه وجود ندارد و گواه آن کتاب دیوان لغات الترک است. در صفحه ۷۸ کتاب دیوان لغات الترک تالیف محمود کاشغری که مربوط به قرن پنجم هجری است و توسط دکتر صدیق به فارسی ترجمه گشته، حین صحبت از حروف زبان ترکی، مولف چنین گفته است: "جز اینها، حرف ه برای وقف در پایان کلمه نوشته میشود. چنانچه وقتی شاهین و باز را آواز دهند تاه تاه (tah tah) گویند و چون اسب کم سال را صدا زنند قره، قره (qurrih،qurrih) گویند. اما حرف ه برای بیان آوایی در الفاظ گفتار وجود ندارد." یعنی حرف ه (h) در کلمات زبان ترکی وجود نداشته است، جز در موارد وقف یاد شده انتهای الفاظ. اما الان بعد از گذشت قرنها، در تلفظ کلمات ترکی واج ه شنیده میشود! اگر دقت شود این واج ه تلفظ حرف غ یا ک میباشد، مثلا به جای ساغ، ساه شنیده میشود و به جای کؤک، کؤه. موقع نوشتن چنین کلماتی بایستی از حرف اصلی یعنی غ یا ک استفاده کرد و نه از واج ه.
به روستای ساغالان، ساهالان هم میگویند که در آن واج ه وجود دارد که با توجه به مطالب بالا این واج ه باید تلفظ ک یا غ باشد. حرف ک در الفاظ مردمان منطقه جهت اشاره به این روستا مشاهده نمیشود و در اسناد نیز بکار نرفته است. برخلاف آن غ در هر دو مورد هست. پس، ساهالانها تلفظ ساغالان هستند و ابتدا ساغالانی بوده که ساهالان از آن پدیدار گشته است. در نتیجه تمامی اسناد و نقشه هایی که در آنها نام روستا ساهالان نوشته شده، در حقیقت با املای صحیح باید ساغالان ثبت میشدند.
از طرف دیگر، ساوالان جهت اشاره به این روستا، در گویش مردمانی استفاده میشود که در لهجه آنها حرف غ به بصورت واج و تلفظ میشود و برعکس آن رخ نمیدهد. یکی از روستاهایی که این امر شایع است، کوندور (کندرود) گونئی میباشد. به گفته آقای رستم شعله که اهل کوندور میباشد، در روستایشان به ساغ اول، مراغا، موغان و باغ وزیر بترتیب ساو اول، مراوا، مووان و باو وزیر اطلاق میشود. به ساغالان هم ساوالان میگویند. بنابراین، ساوالانها هم تلفظ ساغالان هستند و ابتدا ساغالانی بوده که ساوالان از آن پدیدار گشته است. در نتیجه، تمامی اسناد و نقشه هایی که در آنها نام روستا ساوالان مکتوب گشته، در حقیقت با املای صحیح باید ساغالان ثبت میشدند، همچنانکه نوشتار مراغا، موغان و باغ وزیر صحیح هستند.
در مورد موضوع، شنیدن اسامی روستا از زبان حاجی محمدعلی روشنایی (مشهور به مشه محمدعمی) شنیدنی است! حاجی محمدعلی جزو افراد کهنسال روستای ساغالان میباشد. تولد حاجی سال ۱۳۱۲ شمسی است اما خاطراتی که تعریف میکند نشان می دهد، بایستی بیش از یکصد سال داشته باشد! کلیپ کوتاهی از حاجی در مورد نامهای روستا بتاریخ 11/11/1399، توسط پسرش حسین تهیه شده و در صفحه اینستاگرام نگارنده هم منتشر شده است. در این کلیپ حاجی، در جواب پرسشهای پسرش به سه نام ساغلان، ساه آلان و ساوالان برای اشاره به روستای سهلان اشاره نموده است. طبق گفته حسین، حاجی برای نام بردن از روستایشان معمولا از نام ساه آلان استفاده میکند که بسیار جالب توجه میباشد! ساه آلان گفتن حاجی محمدعلی روشنایی تایید میکند نام روستا باید ترکیبی و از دو کلمه تشکیل شده باشد. آنگونه هم که در بحث ساهالانها ذکر شد، واج ه تلفظ حرف غ و درنتیجه ساه تلفظ ساغ است. یعنی نامی که حاجی بر زبان میراند، نوشتارش ساغ آلان است. در اینمورد، قبلا در مقاله ریشه شناسی نام روستای سهلان چاپ شده در ماهنامه ائل بیلیمی قید گردیده، اسم اصلی سهلان ترکیبی و ساغ آلان (ساغالان) میباشد و گفته ی حاجی محمدعلی روشنایی آنرا تصدیق می نماید.
4) اسناد تاریخی
در مقاله ساغالان (بازنویسی یک سند تاریخی)، 11 سند مختلف در تایید ساغالان بودن روستا ارائه شده است. بدلیل اهمیتشان سه سند از آنها (اسناد بندهای 12 و 11 ، 5) در این مقاله نیز با توضیحات اضافی تکرار گردیده اند. قبل از رفتن به سراغ اسناد جدید، ذکر چند نکته ضروری است:
* اطلاعات زندگانی افراد مشهور قید شده در این مقاله از ویکی پدیا اخذ شده اند.
* در قسمت Books سایت جستجوی گوگل کتب زیادی به زبانهای مختلف دنیا منتشر شده اند که با وارد نمودن اطلاعات دلخواه میتوان آنها را جستجو کرد و در صورت وجود، بسته به میزان دسترسی داده شده از کتاب استفاده نمود.
* نگارنده در نقشه های قدیمی اروپاییان بر روی یک روستا متمرکز شده، اما در نقشه ها نام اصلی سایر شهر و روستاهای آذربایجان نیز دیده میشوند. چرا که نقشه برداران برخلاف کاتبان که میتوانستند نام محلها را از اسلاف خود وام بگیرند، به نوعی با مردم بومی تماس داشته، اسامی غیرفارسیزه بومی را ضبط کرده اند. مثلا سهلان در نقشه های قدیمی دیده نمیشود، زیرا توسط مردم استفاده نمیشده است. و اما اسناد:
1-4) کتاب جهانگشای نادری مربوط به حدود سه قرن پیش
کتاب جهانگشای نادری را میرزامهدی خان استرآبادی، منشی و مورخ نادرشاه افشار، به زبان فارسی نگاشته است. این کتاب ارزشمند تاریخی مربوط به اوایل قرن 12 شمسی و در مورد زندگی نادرشاه و لشکرکشیهای وی به مناطق مختلف میباشد. میرزا مهدی خان در صفحه ۸۱ کتابش، هنگام تشریح جنگ نادرشاه و عثمانیها در نزدیکیهای تبریز، نام این روستا را، مطابق شکل زیر، قریه سهیلان قید کرده است. سهیلان در گویش مردمان کاربردی ندارد و عربیزه/فارسیزه شده ساهالان میباشد. همانطوریکه در قسمت 3 ذکر شد، نوشتار درست ترکی ساهالان نیز ساغالان میباشد.
شکل1: نسخه خطی کتاب جهانگشای نادری از کتابخانه دیجیتال هندوستان
2-4) سفرنامه جیمز موریه مربوط به سال 1814 میلادی
جیمز موریه (۱۷۸۰-۱۸۴۹ م)، دیپلمات و نویسنده بریتانیایی، در صفحه 211 جلد 2 سفرنامه اش که به زبان فرانسوی میباشد، مطابق شکل زیر، نام روستا را ساهالان (Sahalan) ذکر نموده است. موریه در سال 1814 میلادی یک روز در این روستا مانده و ساهالان مورد استفاده در منطقه را ثبت کرده است. نوشتار درست ترکی ساهالان هم ساغالان است.
شکل 2: نسخه الکترونیکی سفرنامه موریه از گوگل بوکس
3-4) کتاب مسافرت به ایران مربوط به سال 1817 میلادی
موریس دوکوتز بوئه (1861-1789 م) اهل آلمان، کتاب مسافرت به ایران را به زبان آلمانی نگاشته است. دوکوتز بوئه در زمان فتحعلی شاه قاجار و سال 1817 میلادی به همراه سفیر کبیر روسیه عازم ایران شده بود. آنها جزو مهمانان حکومتی بودند که به شهرهای نخجوان، ایروان، تبریز و زنجان رفتند. محمود هدایت (۱۳۶۹-۱۲۷۶ ه ش)، نویسنده و مترجم ایرانی، کتاب مذکور را به فارسی ترجمه کرده و در سال 1365 توسط سازمان انتشارات جاویدان تهران نشر داده است. در صفحه 157 ترجمه کتاب دوکوتز بوئه هنگامی که آنها از سمت صوفیان عازم تبریز بودند، در پاراگرافی به در ساغالان ماندنشان نیز اشاره مینماید. هدایت، مطابق بالای شکل زیر، نام این روستا را به اشتباه سجیلان ترجمه کرده است!
با مراجعه به اصل آلمانی کتاب moritz von kotzebue در گوگل بوکس نام اصلی را، مطابق پایین شکل زیر، در صفحه 56، Segilan می یابیم و با جستجوی ساده اینترنتی درمورد نحوه تلفظ حرف g در آلمانی، آنرا معادل تلفظ گ فارسی می بینیم که آنهم شبیه تلفظ غ ترکی میباشد. نتیجه اینکه، تلفظ Segilan سئغیلان بوده و آلمانیزه شده ساغالان است.
شکل 3: قسمت بالا از ترجمه فارسی و پایین از اصل آلمانی کتاب مسافرت به ایران
4-4) نقشه آذربایجان (ایران) مربوط به سال 1862 میلادی
نقشه آذربایجان، بر اساس مشاهدات و بررسیهای اولیه انجام داده در سالهای 1855-1851 میلادی نیکولای خانیکوف (1878-1819 م)، خاورشناس، جغرافیدان و مردم‌شناس روسی، تهیه شده، توسط هانریش کیپرت آلمانی به زبان انگلیسی رسم گشته است. نقشه مزبور سال 1862 میلادی نیز در برلین انتشار یافته است. در نقشه نام روستای مورد بحث، همانطور که در شکل زیر داخل دایره دیده میشود، سئهئلان (Sehelan) قید شده است. سئهئلان انگلیسی شده ساهالان میباشد و نوشتار درست ترکی ساهالان ساغالان است.
شکل 4: نسخه الکترونیکی نقشه آذربایجان(ایران)
5-4) نقشه خاورمیانه به سال ۱۸۸۴ میلادی
نقشه مهم و ارزشمندی مربوط به خاورمیانه وجود دارد و ترسیم کننده اش هانریش کیپرت (1899-1818 م)، جغرافیدان و طراح آلمانی، میباشد که رسام نقشه آذربایجان نیز هست که در سند قبلی به آن اشاره شد. نقشه خاورمیانه به زبان فرانسوی بوده، به سال ۱۸۸۴ میلادی در برلین چاپ شده است. نقشه کش، همانطوریکه در شکل زیر مشاهده میشود، نام روستای مورد بحث را سئغالان قید کرده است که فرانسوی شده ساغالان است.
شکل 5: نقشه خاورمیانه هانریش کیپرت و ساغالان
6-4) کتاب روسی و مربوط به سال ۱۸۹۰ میلادی
همانطوریکه در سند دهم خواهد آمد، در کتاب آذربایجان (احوال جغرافیه و تقسیمات سیاسیه سیله اصول اداره سی) نام دو رود جلگه واقع شده روستا آجی چای و ساغالان چایی ذکر شده اند. در روی کتاب ترکی عثمانی مذکور نگاشته شده، کتاب ترجمه ای از یک اثر روسی مربوط به سال ۱۸۹۰ میباشد. مشخصات کتاب روسی در گوگل بوکس، طبق ترجمه آقای خسرو فطرس (اهل بروجرد) که مسلط به زبان روسی میباشد، بصورت زیر است:
آذربایجان شمالی
مقاله نظامی-جغرافیایی
کاپیتان ستاد مرکزی
ال. ک. آرتامونوف
تفلیس 1890
کتاب آذربایجان شمالی دارای بیش از 500 صفحه بوده، مشخصا اهمیت نظامی و جغرافیایی برای روسها داشته است. کتاب به دو بخش کلیات و مسیرها تقسیم شده و شماره بندی صفات بخشها جداگانه است. در هر حال ساغالان ترجمه شده به ترکی عثمانی در اصل روسی Сагалан دیده میشود و در صفحه ۱۱ بخش کلیات و ۶۲ بخش مسیرها آمده است. جهت ترجمه پاراگرافهای مربوطه از دکتر میرعلی رضایی (استاد داشگاه و اهل سولدوز) و آقای فطرس یاری جسته ایم. دکتر رضایی، طبق گفته خودشان، از دوستان جمهوری آذربایجان مسلط به روسی کمک گرفته و ترجمه ترکی انجام یافته را به نگارنده برگرداندند. آقای فطرس هم به فارسی ترجمه نمودند. تلفظ روسی اسم خاص مذکور را از رضایی ساقالان (Saqalan) و از فطرس ساگالان گرفتیم که تنها در تلفظ حرف г متفاوتند. ساقالان را بعنوان یک بومی ترک منطقه بخواهیم ادا کنیم، ساغالان میگردد. زیرا حرف ق اگر بین دو حرف صدادار قرار گیرد، نرم گشته به غ بدل میشود. ساگالان به فارسی نیز شبیه ساغالان به ترکی تلفظ میگردد. از سوی دیگر به گفته آقای فطرس، در زبان روسی حرف غ وجود ندارد و به جای آن از همین حرف г استقاده میگردد، مثلا بغداد، باگداد (Багдад) نوشته میشود. بنابر این بدون توضیحی میشود Сагалан را ساغالان ترجمه نمود، مانند ترجمه ترکی عثمانی مذکور بالا. در هر حال ترجمه فارسی پاراگرافهای ترکی آذربایجانی دکتر رضایی در ذیل شکلهای مربوطه آورده شده که ترجمه فارسی فطرس نیز شبیه آنهاست:
شکل 6: نام Сагалан (ساغالان) در متن روسی
"از طرف شمال و بموازات آجی چای به سمت دریاچه رود نه چندان بزرگ ساغالان چای میریزد که در جریانات پایینش حاوی باتلاقهای نمکی بسیار است."
شکل 7: نام Сагалан (ساغالان) در متن روسی
"میدان سوم، از روستای صوفیان تا شهر تبریز، یعنی مرحله چهارم، تماما صافی است که بعضی جاهایش صحرای خاک شور و یا حوضه ساغالان چای و جریانات پایین آجی چای را شامل میشود."
همانطوریکه در سند مورد بحث آمده و در نقشه آذربایجان فوق دقیق تر نمایان شده، در دشت صاف بین صوفیان و تبریز دو رودخانه تقرببا به موازات هم جریان دارند. شمالی بیشتر مشهور به سینیق چایی و جنوبی آجی چای میباشد. در این سند تاریخی به رود شمالی با نام ساغالان چای اشاره شده است. ساغالان از نام روستای مورد بحث اخذ، به رود آبیاری کننده اراضییش و بیشتر مشهور به سینیق چایی اطلاق و در این سند منعکس گشته است.
7-4) نفشه عثمانی سال ۱۳۰۲ قمری
در نقشه ای که در کتابخانه دیجیتال مجلس بزرگ ملت ترکیه نگهداری میشود و مربوط به زمان امپراتوری عثمانی و سال 1302 هجری قمری و به زبان ترکی عثمانی است، همانطوریکه در شکل زیرمشاهده میشود، ساغالان به شکل سغالان ضبط شده است.
شکل 8: نام ساغالان به شکل سغالان
8-4) کتاب مجموعه آثار قلمى ثقة الاسلام شهید تبریزى، اتفاقات سال 1326 قمری
نویسنده کتاب مجموعه آثار قلمى ثقة الاسلام تبریزى، ثقة الاسلام تبریزی (1290-1239 ه ش) است و نصرت آلله فتحی آن را گردآوری نموده است. همانطوریکه در شکل زیر دیده میشود، در صفحه 112 کتاب یاد شده که مربوط به اتفاقات زمان مشروطه هستند، به روستا با نام ساوالان اشاره شده است. بنا به دلایل قسمت 3، شکل نوشتاری صحیح ساوالان هم ساغالان است.
شکل9: کتاب مجموعه آثار قلمى ثقة الاسلام تبریزی در کتابخانه نور
9-4) کتاب ماه عسل ایرانی و مربوط به سالهای 15-1914
کتاب ماه عسل ایرانی جاوی خاطرات کنسول آلمان ویلهلم لیتن (1933-1880 م) در تبریز و مربوط به سالهای 15-1914 میباشد. پرویز رجبی (۱۳۹۰-1318 ه ش)، مورخ و مترجم ایرانی، آنرا به فارسی ترجمه کرده است. در صفحه215 کتاب، مطابق شکل زیر، نام روستا در کنار صوفیان بصورت سالاوان ذکر گردیده است! سالاوان بایستی ناشی از سهو نویسنده یا مترجم باشد و صحیح مورد استفاده آن ساوالان میباشد. شکل نوشتاری صحیح ساوالان هم ساغالان است.
شکل 10: کتاب ماه عسل ایرانی و ساوالان بصورت سهو سالاوان
اصل آلمانی کتاب ماه عسل ایرانی با عنوان Persische Flitterwochen در گوگل بوکس هست، ولی متن آن در دسترس نیست تا اشتباه نویسنده یا مترجم معلوم گردد.
10-4) کتاب آذربایجان چاپ ۱۹۱۸ میلادی
در گوگل بوکس کتابی با عنوان آذربایجان (احوال جغرافیه و تقسیمات سیاسیه سیله اصول اداره سی) انتشار یافته است. این کتاب به زبان ترکی عثمانی و چاپ سال ۱۹۱۸ میلادی (۱۳۳۴ قمری ) میباشد. در صفحه ۱۰ کتاب، مطابق شکل زیر، نام دو رود جلگه واقع شده این روستا آجی چای و ساغالان چایی ذکر شده اند. همانطویکه در سند ششم هم قید شد، ساغالان از نام روستا اخذ، به رود آبیاری کننده اراضییش و 
بیشتر مشهور به سینیق چایی اطلاق و در این سند منعکس گشته است.
شکل 11: کتاب آذربایجان و ساغالان چایی
ترجمه فارسی پاراگراف مربوطه ترکی عثمانی نیز چنین است: "در شمال محلی که رود آجی به دریاچه متصل میشود، آبی با نام ساغالان چایی به دریاچه اورمیه در حال ریختن است. دیگر، قسمت سفلای این حاوی باتلاقهای وسیع و نمکی است."
11-4) نقشه توپوگرافی از تبریز و پیرامون مربوط به 1943 میلادی
در کتابخانه دانشگاه تگزاس آمریکا نقشه توپوگرافی از تبریز و پیرامون موجود میباشد که مربوط به سال 1943 میلادی و ایام جنگ جهانی دوم میباشد. نقشه مشخصا ارزش نظامی و جغرافیایی برای آمریکایی ها داشته است. در این نقشه که قسمتی از آن در شکل زیر نشان داده شده، نام روستا ساهالان (Sahalan) قید شده است. همچنین محلی بنام قرارگاه نظامی ساهالان (Sahalan military post) در سمت صوفیان دیده میشود.
شکل 12: نقشه توپوگرافی از تبریز و پیرامون و ساهالان
12-4) کتاب فرهنگ جغرافیابی ایران چاپ سال 1330 شمسی
سال 1330 شمسی ارتش کتاب فرهنگ جغرافیابی ایران (آبادیها)، جلد 4، استان 3 و 4 آذربایجان بیرون داده است که منتج از سرشماری آن زمان میباشد. در آن سرشماری برخلاف سرشماریهای بعدی انجام یافته در ایران، زبان و مذهب محل نیز پرسش شده است! همچنین نام بومی غیرفارسیزه برای روستاها ثبت شده است. کتاب مذکور از کتب قابل اتکای پژوهشگران میباشد. در هر حال. نام ثبت شده برای روستا در صفحه 267، همانطوریکه در شکل زیر دیده میشود، ساوالان است. شکل نوشتاری صحیح ساوالان هم ساغالان است.
شکل 13: ساوالان نام ثبت شده در سرشماری، چاپ 1330
13-4) کتاب نظری به تاریخ آذربایجان و آثار باستانی و جمعیت شناسی آن، چاپ 1349 شمسی
در کتاب نظری به تاریخ آذربایجان و آثار باستانی و جمعیت شناسی آن نوشته دکتر محمدجواد مشکور (1374-1297 ه ش)، مورخ ایرانی، نویسنده در فصل دهم به آمار شهرها و آبادیهای آذربایجان در سرشماری سال 1345 پرداخته است. در صفحه 516 کتاب مذکور، مطابق شکل زیر، نام روستای مورد بحث که در آنزمان جزو دهستان سردرود بوده، به شکل سهلان (ماغالان) ضبط شده است. ماغالان بایستی ساغالان باشد و حرف اول اشتباه تایپی است، چونکه اسم این روستا چه شفاهی و چه کتبی در گذشته و حال هموار با حرف س شروع شده است. این موضوع در مقاله ساغالان (بازخوانی یک سند تاریخی)، ریشه شناسی نام روستای سهلان و غیره مشهود است.
شکل 14: کتاب نظری به تاریخ آذربایجان و آثار باستانی و جمعیت شناسی آن، ساغالان به شکل سهو ماغالان
14-4) کتاب اطلس تاریخی نقشه ها و تصویرهای جغرافیایی آذربایجان، تاریخ نامشخص
در کتاب اطلس تاریخی نقشه ها و تصویرهای جغرافیایی آذربایجان نوشته امیر هوشنگ انوری نقشه های فراوانی از آذربایجان معرفی شده اند. نام روستا در نقشه 189 که در کتابخانه مجلس شورای تهران با شماره آرشیو (m16285) نگهداری میشود، مطابق شکل زیر، ساآلان (Saalan) قید گشته است. همانطوریکه در مقاله ساغالان هم ذکر شده، ساآلان گویش بومی رایج فعلی خود این روستاست و شبیه ترکی استانبولی تلفظ ساغالان میباشد.
شکل 15: نقشه کتاب اطلس تاریخی نقشه ها و تصویرهای جغرافیایی آذربایجان و ساآلان
اطلاعات و تهیه کننده این نقشه به هر دلیل در دسترس نیست.
منابع
ساغالان (بازخوانی یک سند تاریخی)، قدرت ابوالحسنی سهلان و جلیل یاری، ماهنامه اوزان، چاپ تهران، شماره 20، فروردین ماه سال 1400 شمسی
دیوان لغات الترک، شیخ محمود کاشغری، ترجمه دکتر حسین محمدزاه صدیق، چاپ اول، نشر اختر، تبریز 1383
ریشه شناسی نام روستای سهلان، قدرت ابوالحسنی سهلان، ماهنامه ائل بیلیمی، چاپ تبریز، شماره 78، سال 1395
تاریخ جهانگشای نادری، میرزا مهدی خان استرآبادی، نسخه دیجیتال کتابخانه هندوستان:
http://ndl.iitkgp.ac.in/document/QTdodkltb1RLQkJOYkYzMW5BaVp3NDdidkxPR1JSRTJmU1dyZ21iUEE4MD0
سفرنامه جیمز مویه جلد 2
Second voyage en Perse, en Arménie et dans l'Asie Mineure: fait de ..., Volume 2)
By James Justinian Morier)
کتاب مسافرت به ایران، موریس دوکوتز بوئه (Moritz von Kotzebue's Reise nach Persien mit der Russisch-kaiserlichen … By Moritz von Kotzebue)
نقشه آذربایجان (ایران)
https://maps.princeton.edu/catalog/princeton-dj52w715p
نقشه خاورمیانه
https://www.loc.gov/item/2013593036/
آذربایجان شمالی
(Сѣверный Азербайджан: Военно-географический очерк
By Леонид Константинович Артамонов)
نقشه عثمانی
https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/handle/11543/2013
مجموعه آثار قلمى ثقة الاسلام تبریزى، ثقة الاسلام تبریزی، گردآوردی کننده نصرت آلله فتحی، ناشر انجمن آثار ملی ( تهران) سال1355 شمسی، کتابخانه دیجیتال نور:
ماه عسل ایرانی، ویلهلم لیتن، ترجمه پرویز رجبی، چاپ تهران، نشر ماهی، سال 1385 شمسی
آذربایجان (احوال جغرافیه و تقسیمات سیاسیه سیله اصول اداره سی)، چاپ استانبول، نشر عسکریه، سال ۱۳۳۴ قمری
نقشه توپوگرافی از تبریز و پیرامون
http://legacy.lib.utexas.edu/maps/ams/iraq_and_iran/txu-pclmaps-oclc-6589753-tabriz-j-38-k.jpg
فرهنگ جغرافیائی ایران (آبادیها)، جلد 4، استان 3 و 4 آذربایجان، سرتیب حسینعلی رزم آرا، انتشارات دایره جغرافیایی ستاد ارتش، مهرماه سال 1330 شمسی
نظری به تاریخ آذربایجان و آثار باستانی و جمعیت شناسی آن، محمد جواد مشکور، نشر تهران، چاپخانه بهمن، سال 1349 شمسی
اطلس تاریخی نقشه ها و تصویرهای جغرافیایی آذربایجان، امیر هوشنگ انوری، نشر تهران، ندای تاریخ، چاپ اول، سال 1394 شمسی