تدقیقاتچی و یازان:دکتر ابراهیم قاسمی (آیدین موغانلی)

میرزه فتحعلی آخوندزاده نی ایستیثنا ائتمکله، ایرانین موعاصیر مدنی و ادبی ساحه لرینده ان چوخ تانینان و بو اؤلکه نین موختلیف ایجتیماعی و فیکری ایسفئرالارینا درین تاثیر بوراخان آذربایجانلی ضیالیلار آراسیندا، 20-جی عصر آذربایجان رئالیسی- تنقیدی ادبییاتینین گؤرکملی نوماینده لری یعنی «ج. مممدقولوزاده» و «م.ع. صابیر»ین اؤزونه مخصوص یئری واردیر. بونلار «ملانصرالدین ادبی مکتبی» نین اساس قوروجولاری آدینا، شرقین ان دهشتلی چاغلارینی یاشادیغی زامان و قارانلیق جهالت قویوسوندا بوغولدوغو واخت، اللرینده چوخ ایشیقلی بیر مشعلله اورتایا گیرمیش و کؤنولدن سئودیکلری موسلمان خالقینی او فلاکت وضعییتدن قوتارماغا قالخمیشلار.

ایستر ایراندا، ایسترسه ده آذربایجاندا ساتیرا (طنز) مؤوضوسوندا موباحیثه اولوندوغو هر هانسی بیر تدقیقی اثرده، بو ایکی ساتیرا اوستاسینین ادبی اوسلوبو حاقدا دانیشیلیرکن، اونلارین موعاصیر فارس ساتیراسی و ایران ساتیریک مطبوعاتینین اینکیشافیندا گؤستردیکلری اینکار ائدیلمز رولا آز- چوخ ایشاره اولونور. سایی باخیمیندان خیلی اولان آذربایجان دیللی کیتابلار و باکی دا چیخان اثرلرین هامیسیندان چوخ، بلکه ده بو باره ده ان دقیق سؤزلری بؤیوک تدقیقاتچی و عالیم «ناظیم آخونداوف» سؤیله¬میشدیر. منیم بیلدییم و اوخودوغوم قدر اونون بو حاقدا ایکی وازگئچیلمز اثری واردیر:«ملانصرالدین ژورنالینین نشری تاریخی»  و «آذربایجان ساتیرا ژورناللاری» . بیز بیرینجی اثرین یوزده اللیسینی عرب الیفباسینا کؤچورموشوک و اگر عوور اولورسا اینشاللاه، یاخین زامانلاردا ایرانداکی آذربایجان دیللی ادبیات سئورلره تقدیم اولونجا قدیر. بورادا مقصدیمیز ایکینجی اثر دیر.

«ناظیم آخونداف»، «آذربایجان ساتیرا ژورناللاری»  اثرینده «ملانصرالدین» ژورنالی حاقدا دانیشدیغی واخت، «ج- مممدقولوزاده» و «م.ع. صابیر»ین ایران ساتیریک ادبییاتینا بوراخدیغی تاثیردن چوخ گئنیش سوز آچیر، کیفایت قه¬در معلومات وئریر. سؤیله نیلدییی کیمی، آذربایجاندا ملانصرالدین ژورنالی و سؤزوگئدن ایکی صنعتکار باره ده چیخان تدقیقی و علمی اثرلر، آز دئییلدیر. آدلیم آکادئمیک «عزیز میراحمداوف»ون «آذربایجان ملانصرالدینی» و «صابیر»، «میرزه ابراهیم اوف»ون «بؤیوک دئموکرات» و «صابیر»، «توران حسن زاده»نین «ج. مممدقولوزاده نین جنوب سفری»، «آتاخان پاشایف»ین «ملانصرالدین دوستلاری-دوشمنلری»، «میر جلال پاشایف» و «فریدون حسین اوف» ون اورتاق یازدیقلاری «20-جی عصر آذربایجان ادبییاتی»  و اونلارجا بئله موهوم اثرلر، «عیسی حبیب بی لی»، «خئیرالله ممداوف»، «نوروز ترلان» و باشقالاری کیمی عالیمین کسکین قلمی ایله چیخمیشدیر.